In de nacht van dinsdag 16 april op woensdag 17 april is bisschop Martinus Muskens op 77-jarige leeftijd overleden in zorgcentrum Zuiderhout te Teteringen. Kort voor zijn afscheid als bisschop van Breda schreef hij samen met Arjan Broers het boek Opmaat tot eeuwigheid waarin hij getuigde van zijn geloof in een leven over de grenzen van de dood.
Vertrouwvolle omgang met God
Voor bisschop Muskens was de hemel een samenzijn met God dat elke verlangen vervulde en waar iedere behoefte werd vervuld. De basis van deze vertrouwvolle omgang met God lag in zijn jeugd in Elshout. In zijn autobiografie Wees niet bang beschrijft hij hoe hij als kind zwierf door de polders. “Ik was een jaar of acht toen mijn vader me vroeg de koeien te halen voor het melken. Ze stonden dichtbij in de Gorsweide, ik hoefde niet ver. Onderweg door de velden, stappend door het zachte gras, voelde ik me Onze Lieve Heer alsof ik kon scheppen wat ik wilde. Zo liep ik achter die koeien die hoog boven me uitrezen. Daarachter zag ik de boerderij, het dorp, de torenspits van de kerk, en dan daar boven de hemel. Er hing een flinke plensbui in de lucht. De wolken waren donker en scherp omrand, er viel nog wat zonlicht tussendoor. En waar ik ook later ook was, op een van de eilanden in Indonesië, in Italië, China of de Verenigde Staten, als ik zo’n dreigende lucht zag, dan zag ik het dorp voor me. Dan kwam de rust van de polder over mij.”
Opgegroeid in katholiek milieu
Bisschop Muskens werd daar op 11 december 1935 geboren in een landbouwersgezin. Hij groeide daar, samen met zijn drie broers, op in een door het Brabants katholicisme getekend milieu. Hij raakte al vroeg vertrouwd met de devotie tot de wonderbare Moeder van Elshout. Verschillende familieleden waren pastoor in het bisdom ’s-Hertogenbosch. Door een van deze heerooms, Willem van Kessel (later pastoor in Zevenbergen) ontlook bij bisschop Muskens de priesterroeping en in 1947 verliet hij het ouderlijk huis in Elshout. Hij studeerde op de Ruwenberg in SintMichielsgestel, het kleinseminarie Beekvliet en het Grootseminarie te Haaren. Op 16 juni 1962 wijdde bisschop Bekkers hem tot priester.
Priester van bisdom ’s-Hertogenbosch
Bisschop Muskens werkte van 1962 tot 1964 als kapelaan in de H. Caeciliaparochie te Veldhoven en van 1964 tot 1966 in de parochie van de H. Antonius van Padua (Groesbeekseweg) te Nijmegen. In Nijmegen studeerde Muskens missiologie aan de Theologischa Faculteit te Nijmegen. In 1969 promoveerde hij bij prof. Dr. A. Camps ofm op het proefschrift Indonesië : een strijd om nationale identiteit : nationalisten, islamieten, katholieken. Hij analyseerde de godsdienstig-culturele achtergronden van de sociaal-economische en politiek-staatkundige problemen van Indonesië en liet zien dat de Kerk een waardevolle bijdrage kon leveren aan de vorming van een nationale identiteit in dit land. Deze dissertatie vormde een opmaat tot een achtjarig verblijf in Indonesië waar hij in opdracht van de Indonesische bisschoppenconferentie een centrum voor informatie en documentatie opzette. Onderwijl redigeerde hij een kerkgeschiedenis van Indonesië, bedoeld om de eenheid van de Kerk in deze archipel te versterken.
Rector van college
In 1977 begon een nieuwe fase in het leven van bisschop Muskens. Hij werd rector van het Pauselijk Nederlands College. Als rector blies hij dit college nieuw leven in. Hij stelde het open voor Afrikaanse en Indonesische priesters. Zo verbleef onder anderen de latere kardinaal Peter Turkson tijdens zijn studie in Rome in dit college. Zijn opvolgers als bisschop van Breda, mgr. J. van den Hende en mgr. J. Liesen, hebben eveneens tijdens zijn rectoraat in dit college gewoond. Bisschop Muskens verwierf zich bijzondere verdiensten voor de Nederlandse kerkprovincie door de openstelling van de kerk van de Friezen voor Nederlandse pelgrims. Vanaf 1989 fungeert deze kerk als Nederlands centrum in Rome.
Bisschop van Breda
Paus Johannes Paulus II benoemde bisschop Muskens op 23 juli 1994 tot negende bisschop van Breda. Hij volgde mgr. H.C.A. Ernst op. Deze was op 26 november 1994 hoofdconsecrator tijdnes zijn bisschopswijding in de H. Gertrudiskerk te Bergen op Zoom. Mgr. Leo Soekoto sj, de aartsbisschop van Jakarta en mgr. Peter Turkson, destijds aartsbisschop van Cape Coast in Ghana, waren med-consecratoren. Bisschop Muskens koos als wapenspreuk sjalom. Zowel binnen de Kerk als in de samenleving wilde hij zich inzetten voor een dialoog tussen de verschillende kerkelijke en religieuze stromingen. Met name de verhouding met de islam lag hem zeer aan het hart.
Als bisschop werd bisschop Muskens geconfronteerd met de realiteit van een krimpende Kerk. Al snel zag hij zich gedwongen tot een ingrijpende reorganisatie van het bisdom Hij bracht in 1999 het aantal dekenaten terug van zes naar drie en verving de deken-kapittelvergadering door de bisdomraad waarin naast de dekens ook leken (dekenaal coördinatoren) zitting hadden.
Omdat de Kerk midden in de samenleving hoort te staan, verplaatste bisschop in 2001 de kathedrale zetel van de kerk van de H. Aartsengel Michaël naar de H. Antoniuskerk in het centrum van Breda. Deze fungeerde vanaf dat moment als kathedraal. Hij concentreerde de diocesane diensten in 2005 in het diocesaan centrum aan de Veemarktstraat en stootte buiten het centrum gelegen gebouwen af. Dit hele reorganisatieproces ging niet zonder enige pijnlijke gedwongen ontslagen.
Een hoogtepunt tijdens zij episcopaat vormde de viering van het 150-jarig bestaan van het bisdom in 2003. In het kader van deze viering trokken in oktober 2002 ongeveer 2000 pelgrims uit het hele bisdom naar Rome.
Sociaal bewogen
Binnen de bisschoppenconferentie werd bisschop Muskens voorzitter van drie bisschoppelijke commissies, die van de oecumene, die voor vrouw en Kerk en die voor Kerk en samenleving. Hij werd referent voor de niet-christelijke godsdiensten. Door dit laatste voorzitterschap kwam hij in aanraking met de armoedeproblematiek in Nederland. In de zomer van 1996 bezocht hij een manifestatie van het anti-Armoede platform de Arme Kant van Nederland. Hij ergerde zich aan het feit dat geen politicus de moeite had genomen deze bijeenkomst te bezoeken. Via verschillende interviews gaf bisschop Muskens uiting aan zijn ongenoegen. Nadat hij in het VPRO-programma Veldpost de opmerking had gemaakt dat Onze Lieve Heer het niet erg vindt als armen die hun kinderen niet kunnen voeden een broodje stelen, kwam de discussie in een stroomversnelling. Ook op andere terreinen zoals de zorg en de verhouding met Indonesië roerde bisschop Muskens zich.
Aftreden als bisschop
In mei en juni 1999 werd bisschop Muskens getroffen door twee herseninfarcten. Dit heeft zijn functioneren zeker belemmerd en ook geleid tot zijn vroegtijdig aftreden. Op 9 september 2006 benoemde paus Benedictus XVI bisschop J. van den Hende tot coadjutor met recht van opvolging. Bisschop Van den Hende volgde bisschop Muskens op 31 oktober 2007 daadwerkelijk op.
Mgr. Muskens sloot zich na zijn verhuizing op 2 februari 2008 naar het kloosterbejaardenoord Zuiderhout eerst aan bij de contemplatieve Benedictijnse Sint Pauluscommuniteit (o.s.b.) en daarna bij de Missionarissen van Scheut (c.i.c.m.). Bij de Benedictijnen voelde hij zich thuis vanwege hun contemplatieve spiritualiteit. Bij de scheutisten voelde hij zich thuis vanwege hun missionaire wereldwijde inzet.
De uitvaart is vastgesteld op dinsdag 23 april om 11.00 uur in de H. Antoniuskathedraal te Breda. De begrafenis zal daarna zijn in het familiegraf te Elshout.
Mgr. Muskens op 17 mei 2012 tijdens de eucharistieviering van zijn vijftigjarig priesterjubileum in de H. Antoniuskathedraal te Breda.(Foto: R. Mangold).
