Op vrijdag 20 september 2013 organiseerde het bisdom van Breda een Antoniusacademie over kinderen en armoede. Eén op de negen kinderen in Nederland groeit op in armoede.
Kinderen in armoede
Kinderombudsman Marc Dullaert bood in juni van dit jaar een onderzoek aan over kinderen in armoede en deed onderzoek naar armoedebeleid voor kinderen in gemeentes. Hij zette kort enkele conclusies van het onderzoek uiteen, maar wilde vooral spreken over de kinderen. Ze schamen zich voor de armoede en praten er niet over met vriendjes of vriendinnetjes, gaf hij aan.
Isolement en somber toekomstbeeld
Hij wees erop dat armoede tot isolement leidt (de kinderen vragen geen vriendjes of vriendinnetjes mee naar huis) en tot een sombere beeld van de toekomst (door de zorgen die er in de thuissituatie zijn). Marc Dullaert: “Het sombere beeld van de toekomst werkt door in hun keuze voor een vervolgopleiding. Die beoordelen ze niet naar waar ze van dromen, naar wat ze graag willen worden of waar ze goed in zijn, maar naar wat hij kost.”
‘Kindpakket’ en samenwerking
Hij bepleitte een ‘kindpakket’ vanuit de gemeenten voor kinderen, met de meest noodzakelijke behoeften, aangevuld met zaken om mee te kunnen doen in de samenleving, zoals vouchers voor zwemles en een stel winter- en zomerkleren, een bibliotheekpasje en toegang tot openbaar vervoer. De Kinderombudsman roept gemeenten op om intensief samen te werken met organisaties die zich inzetten voor kinderen in armoede.
Stichting Leergeld
De Stichting Leergeld is zo’n organisatie. Vanuit de Stichting Leergeld Breda nam Trees Pacilly deel aan de Antoniusacademie. “Onze visie is jongeren kansen geven om te werken aan hun toekomst. We werken daarvoor met de jongeren én de ouders.” De Stichting verwijst in eerste instantie naar bestaande voorzieningen, maar biedt ook zelf hulp in de vorm van een voorschot, gift of renteloze lening, of in natura. De Stichting werkt met vrijwilligers die op huisbezoek gaan en mogelijkheden en moeilijkheden bespreken. Zij bevestigde het verhaal van de Kinderombudsman en wees op de effecten die armoede heeft op kinderen. Kinderen en jongeren worden door armoede ernstig in hun sociale mobiliteit belemmerd. Ouders doen erg hun best voor hun kinderen, maar gaan gebukt onder (geld)zorgen.
Voorwaarden scheppen, faciliteiten bieden, stimuleren en activeren
De ouders hebben echter een wezenlijk belangrijke rol, gaf wethouder Saskia Boelema aan. De wethouder voor onderwijs en jeugdzaken van Breda onderstreepte het belang van de ouders. Het probleem is namelijk niet puur financieel, stelde ze. Ouders moeten ervan doordrongen zijn dat ze de sleutel zijn om hun kind verder te helpen. De gemeente kan niet in keuzes van ouders treden, maar wel voorwaarden scheppen, faciliteiten bieden, stimuleren en activeren. Ze wees op het initiatief van de ‘weekendschool’, een initiatief voor leergierige kinderen, en ‘playing for succes’ waar kinderen en jongeren in het stadion van NAC werken aan hun leerprestaties en zelfvertrouwen.
Oog hebben voor de situatie
Schooldirecteur Kees van Steen van Scala, een VMBO-school in Teteringen, signaleerde dat een moeilijke thuissituatie van leerlingen zich juist kan uiten in verminderd zelfvertrouwen van leerlingen, in de klassen en in de onderlinge verhoudingen. De medewerkers in het VMBO moeten daar oog voor hebben en mee om kunnen gaan.
“Wij merken in de school dat kinderen zich schamen voor armoede, en dat ze het hun ouders niet moeilijker willen maken dan die het al hebben. Ze hebben dan een excuus als er iets is om niet mee te gaan. En we merken inderdaad dat de kinderen een opleiding dichterbij huis kiezen, want reizen naar een school verder weg is duur, kost geld,” aldus de schooldirecteur. De school is onderdeel van de samenleving en draagt maatschappelijke verantwoordelijkheid. In die lijn bepleitte hij samenwerking tussen diverse betrokkenen, waaronder juist ook de school.
Gerechtigheid en liefde
Diaken Titus Frankemölle tot slot ging in op de sociale leer van de Kerk. “De Kerk zet zich wereldwijd in voor een sociale orde die gebaseerd is op gerechtigheid en liefde,” gaf hij aan onder verwijzing naar het Compendium van de sociale leer van de Kerk (nr. 91). Frankemölle: “De katholieke sociale leer is niet bedoeld om de maatschappij te (her)structureren of te (re)organiseren, maar wil de gewetens aanspreken, leiden en vormen. Tevens is zij een aanklacht tegen de zonde van onrechtvaardigheid. In het bijzonder van niet erkende en geschonden rechten van de armen, de geringsten en de zwakkeren.”
Christus identificeert zich met de zwakkeren als Hij in het Evangelie aangeeft: “Ik zeg u: al wat gij gedaan hebt voor een dezer geringsten van mijn broeders hebt gij voor Mij gedaan” (Matteus 25, 40). Om er daarna aan toe te voegen: “Al wat gij niet voor een dezer geringsten hebt gedaan, hebt gij ook voor Mij niet gedaan” (Matteus 25, 45).
Het hoofd boven water houden
Titus Frankemölle: “De problematiek van armoede in de wereld is helaas al heel oud. Nieuw in de Nederlandse discussie over armoede zijn begrippen als marktwerking, zelfredzaamheid en maakbare samenleving, waarbij men veronderstelt dat iedere burger in staat is en de wens heeft om zelf regie te voeren, en dat iedere burger calculeert. In de praktijk heeft echter niet iedereen de mogelijkheid om zelf regie te voeren, omdat men bezig is het hoofd boven water te houden. En ook spelen bij aankopen vaker, al dan niet door de reclame aangewakkerde, emoties en belevingen een rol dan de overweging om te gaan voor het gunstigste aanbod.”
Neem initiatief
Na een korte pauze spraken de deelnemers verder over wat armoede met mensen doet en heel concreet over de kosten voor een (vervolg)opleiding. Als je armoede onder kinderen niet acceptabel vindt, pak het dan samen aan als partners, stelde de Kinderombudsman: “Wacht niet op een ander, neem initiatief, begin in je straat, op je school, in je eigen omgeving.”
Concrete nood en welzijn
In een slotwoord dankte bisschop Liesen de deelnemers voor hun bijdrage. Hij verwees naar het boek Deuteronomium, dat aangeeft: “Er zullen bij u trouwens geen armen zijn, want de Heer uw God zal u overvloedig zegenen in het land dat Hij u in eigendom geeft” (Deut. 15, 4), maar meteen daarna zegt: “Armen zullen er altijd blijven in het land; juist daarom gebied ik u: doe uw beurs wijd open voor uw behoeftige en arme landgenoot” (Deut. 15, 11).
“Er is dus een ideaal, maar ook een realiteit,” aldus de bisschop. “De oplossing van het Oude Testament was een soort ‘reset-knop’: om de zeven jaar een sabbatsjaar waarin iedereen en alles in de oorspronkelijke verhouding hersteld werd en op rust kon komen. Het werkte niet echt omdat mensen het niet opbrachten: rijkdom gaat tussen de oren zitten en rijken konden geen afstand meer doen. De oplossing van het Nieuwe Testament is: God doet afstand! Christus klampt zich niet vast aan de gelijkheid met God en wordt mens (Fil 2, 6); zo haalt Hij de vermeende rijkdom uit ons, maar ook de armoede. Hij kondigt een genadejaar aan en tegelijk brengt Hij het tot stand.”
Hoe dan nu christelijk om te gaan met de realiteit van armoede? Variërend op een slogan over kinderen en oorlog, gaf de bisschop aan: “Je kunt een kind uit de armoede halen, maar hoe haal je de armoede uit een kind? Evenals rijkdom, gaat ook armoede tussen de oren zitten en beklijft daar. Iemand wordt armoede in zijn denken en zijn. Ook dat moet aandacht krijgen, ook daar is verlossing nodig. Je moet het ene doen en het andere niet laten. Concrete nood lenigen en jezelf losmaken van de rijkdom die aan ons is gaan plakken, en ook zorgen voor geestelijk welzijn: de armoede die in anderen is gaan vastzitten, uit hen halen.”
Hoe we als Kerk actief zijn
“Samengevoegde parochies in grotere verbanden nodigen we uit om opnieuw te kijken naar hoe we als Kerk actief zijn in deze maatschappij. We hebben een traditie van diaconaal werken in het bisdom van Breda. Ik zie kansen om dat diaconale aspect te versterken. Er gebeurt lokaal veel, maar het is niet altijd geweten. Met het bisdom willen we erop in zetten om dat in kaart te brengen, bekend te maken, en mensen ervoor te winnen om mee te doen. We hopen dat mensen zich meer bewust worden van armoede die er is,” aldus de bisschop.
Antoniusacademie
De Antoniusacademie is een forum waar mensen uit Kerk en samenleving op uitnodiging van de bisschop van Breda bij elkaar komen om een thema uit de sociale leer van de Kerk nader uit te werken en uit te dragen. De Antoniusacademie is genoemd naar de heilige Antonius van Padua (12e-13e eeuw), een volgeling van de heilige Franciscus van Assisi.
De heilige Antonius van Padua had in zijn tijd veel oog voor het leven en de ontplooiingskansen van individuele armen. Hij kwam voor hen op in zijn prediking én door zijn concrete voorbeeld. Antonius had ook zorg voor rijken en machtigen, namelijk dat zij door zijn prediking op hun beurt evenzeer oog zouden krijgen voor het leven van de kleinen en hen als mens, naar Gods beeld geschapen, zouden herkennen en erkennen.
